Havariler Kilisesi (Kümbet Camisi)
Kars’ta bulunan en eski mimari eserdir. 
Bina ilk kez 930 – 937 yıllarında Ani kralı 1. Abas tarafından Havariler Kilisesi ismi ile yaptırılır.
Yonca yaprağı şeklinde haç planlı olarak yapılır. Konik kubbe merkez alınarak doğuya, batıya, kuzeye ve güneye genişleyen apsisler ile yapılan kilise içeriden bakıldığında da haç görünümündedir.
Kilisenin konik kubbesi altına tamburu çevreleyecek şekilde 12 havarinin rölyefleri (kabartmaları) yapılır.
(Tambur: Mimaride silindir şeklinde çatı üst yapısı. Kelime Arapçadan Fransızcaya, Fransızcadan da Türkçeye geçmiştir)
(Rölyef: Yüzeyin çökertme veya yükseltme şeklinde işlenmesi. Kabartma da denir.)
(12 Havari: İsa’nın güvendiği, bizatihi kendisinin eğittiği 12 öğrencisine verilen ad. Aynı zamanda bunlar İsa’nın öğretilerini yaymakla görevli kılınmışlardır.)
Kilise 1064 yılında Kars Selçuklular eline geçince camiye çevrilir. Yaklaşık yüz yıl sonra 1162 yılında Gürcüler Kars’ı ele geçirirler ve cami yeniden kiliseye çevrilir. 1226 yılından Celaleddin Harzemşah’ın Gürcüleri yenmesi ile Kars Harizmşahlar (Harzemşahlar) Devletinin eline geçer ve Havariler Kilisesi Kümbet Camisi olur. Moğollar döneminde de cami olarak kullanılan yapı 1878 yılındaki Rus işgalinden sora Kiliseye çevrilir ama Ermeni Kilisesi olarak değil, Rus Ortodoks kilisesi olarak kullanılır. En son Rusların bölgeyi terk etmesinden sonra 25 Nisan 1918 tarihinde Kars’ın Türklerin eline geçmesi ve daha sonra kurulan Kars İslam şurası ve Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti dönemlerinde bina yeniden Kümbet Camisi olarak kullanılır. 19 Nisan 1919 tarihinde bölgeyi işgal eden İngilizlerin yönetimi Ermenilere bırakması sonucunda bina son kez yeniden kiliseye dönüştürülür ve yaklaşık 1,5 yıl Havariler Kilisesi olarak kalır.
Kars’ın yeniden Türklerin eline geçmesinden sonra bina uzun süre depo olarak kullanılır. 1964 yılında Kars Müzesi olarak kullanılmaya başlanan bina 1981 yılında yeni Kars Müzesinin açılması ile kullanım dışı kalır. 1993 yılında da bina bakım ve temizlik işlemleri sonucunda Kümbet Camisi olarak yeniden ibadete açılır.
Yukarıda da belirttiğim gibi konik kubbe altındaki tamburda 12 havarinin resimleri görülür.
Duvarlarda Ermeni Haç motifleri işlendiği göze çarpar. Dışarıdan bakıldığında haç plan çok rahat fark edilir. Kilisenin kuzeybatı cephesindeki Çan kulesi günümüze ulaşmamıştır. Kilise iken giriş batı kısmında iken camiye çevrildikten sonra giriş kuzey Apsisindeki kapıdan yapılır. Bina kilise olarak kullanılırken 3 giriş kapısı vardır. Bu kapılar bıtı, kuzey ve güney apsislerinin ortasına yerleştirilmiştir. Camiye çevrildikten sonra güneydeki giriş kapısı kapatılır ve oraya ahşap mihrap yerleştirilir.
Binanın iç kısımda halılar, ahşaptan yapılmış mütevazı mihrap, kürsü ve minberden başka büyük bir değişiklik yok.
Yalnız Rus işgali sırasında Rus kilisesi Ermeni kilisesi özelliğini bozarak ön tarafa çıkıntı olarak abartılı bir ikonostasis yaparlar. (İkonostasis: Ordodoks kiliselerinde apsis kısmında din adamlarına ayrılmış bölümü kilisenin ana bölümünde ayıran ikonalara süslenmiş duvar).
(İkona: İlk kez doğu Hristiyan kiliselerinde yaygınlaşır. Kutsal olduğu kabul edilen sabit veya taşınabilir tasvirlere denir. Çoğunlukla İsa, Meryem, melekler ve azizler konuları işlenir.)
Kilisenin Bazalt yapı özelliğine karşı sırıtan bu ikonostasis kilisenin depo olarak kullanıldığı esnada ve müze olarak kullanıldığı esnada ve 1993 yılında camiye çevrildikten sonra da yıktırılmamış, olduğu gibi bırakılmıştır. Çerçeveler içerisindeki ikonalar yoktur. Çalınmış veya götürülmüş olabilir. İkonostasis Rus işgal döneminin hatırası olarak kalmış. Şu anda yapıda Ermeni kilise mimarisini, Rus ikonostasisini ve cami özelliklerini görürüz.
—————————-
Sayfaya misafir olduğunuz için teşekkür ederim.
Herkese kendi hayat felsefesine göre mutluluklar diliyorum.
Saygılar Selamlar
Rehber Muammer Çelik
* Yukarıdaki bilgiler pek çok sayıda yazı, makale, kitap taramaları sonunda ortaya çıkmıştır. Proje tamamlandığında yararlanılan tüm kaynaklar liste olarak yayınlanacaktır.
Her türlü görüşlerinize, eleştirilerinize ve önerilerinize açığım. Telefon numaram: 0532-2643999 email adresim: rehbermuammer@gmail.com
Eski sunucuda 2853 defa okundu
