ERZURUM KONGRESİ BİNASI
Tarihimiz için önem taşıdığı mana açısından ön saralardaki yapılardan birisini görüyoruz.
Bina 1864 yılında Mıgırdıç Sansaryan isimli bir Ermeni tüccar tarafından yatılı ermeni kız okulu olarak inşa ettirilir.
1915 teçhir tarihine kadar da yatılı ermeni okulu olarak kullanılır.
23 Temmuz 27 Ağustos tarihinde yapılan Erzurum Kongresi bu binada toplanır.
1924 yılında binada yangın çıkar ve binanın ahşap kısımları yanar..
Kısa sürede bina yeniden tamir edilir ve 1926 yılında Gazi ilkokulu olarak hizmet vermeye başlar. İlerleyen yıllarda ilkokul liseye dönüştürülür.
Binanın bir bölümü 1960 yılında Atatürk ve Erzurum Kongresi Müzesi olarak ziyarete açılır.
2011-2013 yıllarında bina yeniden restore edilir. Şimdi Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde Kongre Müzesi ve Resim Heykel ve Galerisi Müdürlüğü adı ile hizmet vermektedir.
————-
Şimdi kısaca 23 Temmuz – 7 Ağustos 2019 tarihinde yapılan Erzurum Kongresini hatırlayalım:
* 30 Ekim 1918 tarihinde Osmanlının idam fermanı olan Mondros Mütarekesi Rauf Orbay ve Reşat Bey tarafından imzalanır.
* İstanbul’da padişahın ve meclisin üzerinde İngiliz hakimiyeti başlar.
* Ordular terhis edildiği için İstanbul’a dönmek zorunda kalan subaylardan birisi de Mustafa Kemal Paşa’dır. Subay arkadaşları ile Minber diye bir dergi çıkarırlar. İşgallere karşı ne yapılacağı konusunda çareler aramaya başlarlar.
* Nisan ayında İngilizler Osmanlı hükümetinden Karadeniz’de özellikle Samsun’da işgal kuvvetlerine ve yerli Hristiyan halka karşı çetelerin dağıtılmasını ve silahların toplatılmasını isterler. Eğer bu yapılmazsa Samsun’u işgal edeceklerini bildirirler.
* Bir subay gönderilip devlet adına Samsun’dan başlamak üzere bölgedeki silahlı direnişin kırılması istenmektedir.
* Mehmet Vahdettin’in şehzadeliği döneminde Mustafa Kemal Paşa ile Berlin yolculuklarından dolayı aralarında bir hukuk oluşmuştur.
* Samsun’a görevlendirilecek en uygun kişi Mustafa Kemal Paşa’dır.
* Uzun pazarlıklar sonucu Mustafa Kemal Paşa görevi kabul eder. Mustafa Kemal Paşa kendisi tarafından belirlenen yetkilerin onaylanmasını ve dağıtılmayan tüm ordulara ve asayiş kuvvetlerine emir verebilme yetkisinin verilmesini ister ve kabul edilir. Ordu müfettişi yetkisi ile yola çıkar.
* Yolculuk Bandırma Vapuru ile yapılacaktır. İngilizlere bildirilir. İngilizler 16 Mayıs 1919 tarihinde yola çıkan vapuru Karadeniz’e çıkmadan önce durdurulur ve vapur tamamen aranır. Amaçları silah bulmak. Tabii bulunmaz. Mustafa Kemal Paşa’nın yanında giden personelin de isim listesi alınır.
* Geminin geçiş izni olduğu için salınır. Gemi yola çıkar.
* Gemi kontrol evrakları İngiliz komiserliğine ulaşınca kıyamet kopar. İstanbul’daki işgali yöneten İngiliz komiseri adeta çıldırır.
* Çünkü Samsun’a silahları toplamaya, çeteleri dağıtmaya giden Mustafa Kemal Paşa ile birlikte 18 adet subay da vardır… Bu subayların işi ne idi…
* Bunların amacı silahlı direnişi kırmak değil, başkaldırı organizesi olduğu hemen düşünülür ve Bandırma vapurunun durdurulup geri döndürülmesi emri verilir… Hızlı bir şeklide gemiler takibe koyulmak için yola çıkarlar.
* Allah yardım eder, çıkan bir sis ile gemi takip edilemez. Mustafa Kemal Paşa geminin oldukça kıyıdan gitmesini söyler. Denizaltılardan torpido atılma ihtimali göz önünde bulundurulur.
* Bandırma gemisi kıyı boyunca İnebolu’ya, Sinop’a ve 19 Mayıs’ta da Samsun’a ulaşır.
* Hemen toplantılar yapılır. Direnişçiler dinlenir. Çetelere sivil halka dokunmamaları sadece işgalci çetelere karşı mücadele edilmesi söylenir.
* Samsun’da çok casus olduğu için Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları 25 Mayıs’ta hemen Havza’ya geçerler. Çalışmalarını orada sürdürmek isterler.
* Havza halkı 4500 gençten oluşan bir serdengeçti teşkilatı kurarlar ve Mustafa Kemal’e emrinde olduklarını bildirirler.
* 30 Mayıs Cuma günü Havza Yörgüç Paşa Camisinde bu 4500 kişi ile bir Cuma namazı kılınır ve ardından tüm havzalıların katılımı ile bir miting yapılır, İzmir’in işgali protesto edilir.
* Britanya (İngiliz) işgal kuvvetleri komutanı George Milne Damat Ferit hükümetine Mustafa Kemal’in derhal geri çağrılması emrini verir.
* Mustafa Kemal Paşa geri çağrılır ama o geri dönmez. Hemen Kazım Karabekir Paşa’ya ve diğer paşalara bilgi verir. Gerekirse ordudan ayrılacaktır.
* 13 Haziran tarihinde Amasya’ya geçerler. Amasya’da yanındaki arkadaşları ve İstanbul’dan gelen Rauf Bey ve Ali Fuat Paşa ile uzun uzun istişareler yapılır.
* Vatanın kurtuluşu için kurulan ayrı ayrı faaliyet gösteren Anadolu ve Trakya Müdafaayı Hukuk Cemiyetlerinin birleştirilmesini ve tek merkezden mücadele edilmesi kararlaştırılır.
* 21-22 Haziran tarihinde Mustafa Kemal Paşa, Rauf Paşa, Ali Fuat Paşa, Ali Fethi Paşa Amasya genelgesini hazırlarlar. Erzurum’dan Kazım Karabekir Paşa ve Adana’dan Cemal Paşa ve Edirne’den Cafer Tayyar Paşa da telgrafla bu bildiriye imza koyarlar Amasya genelgesi yayınlanır.
Bu genelgenin sadece üç maddesini aktarıyorum. Sizler diğer maddelerini lütfen internetten bulup okuyun. Çok önemli.
– -Vatanın bütünlüğü milletin istiklali tehlikededir.
– -Milletin bağımsızlığını yine milletin azmi ve kararı kurtaracaktır.
– -Erzurum Kongresinden sonra Sivas’ta ulusal bir kongre toplanacak. Bu kongreye her sancaktan halkın güvenini kazanmış belediyeler ve cemiyetlerce belirlenen 3 kişi katılacak.
* Kazım Karabekir Paşa Mustafa Kemal Paşa’yı Erzurum Kongresine davet eder. Davete icabet edilir.
* Mustafa Kemal Paşa’ya devamlı geri dönmesi emri tebliğ edilince Askerlikten ve ordu müfettişliğinden istifa eder ve istifasını İstanbul’a iletir. Artık sivildir.
* Bu esnada İngiliz baskıları ile Damat Ferit hükümeti Mustafa Kemal Paşa’nın tutuklanarak İstanbul’a gönderilmesi emrini Kazım Karabekir Paşa’ya iletirler.
* Burası Çok ilginç: Biraz uzun olacak ama yazayım:
* Askerlikten İstifa eden Mustafa Kemal Paşa Kazım Karabekir Paşa’nın kendisine vereceği bir görevi kabullenip Milli Mücadele içerisinde yer almayı düşünmektedir.
* İstanbul’dan gelen tutuklama emrinden Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey’in de haberleri olur. Bu esnada Kazım Karabekir’in bir bölük Asker ile gelmekte olduğu bildirilir. Mustafa Kemal Paşa Rauf Bey’e “BURAYA KADARMIŞ RAUF, MİLLİ MÜCADELE BAŞLAMADAN BİTECEK” der. Artık tutuklanıp İstanbul’a gönderileceğinden emindir.
* Kazım Karabekir içeri girer ve Mustafa Kemal Paşa’ya asker selamı verir. “Sizin tutuklama emriniz geldi. Ben dün olduğu gibi bugün de tüm ordumla birlikte emrinizdeyim Paşam. Korunmanız için de bir bölük asker görevlendirdim” der.
* Bu an Milli Mücadelenin temellerinin perçinlendiği andır.
* Ardından Erzurum Kongresi başlar. Mustafa Kemal Paşa’nın kongreye katılma hakkı yoktur, çünkü Kongreye sadece doğu vilayetleri ve Trabzon sancağı delegeleri katılabilirler.
* Hemen Erzurum delegeleri Binbaşı Kazım Bey ve Cevat bey Erzurum delegeliğinden istifa ederler. Boşalan iki üyeliğe Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey Erzurum delegesi olarak kaydolurlar.
* Mustafa Kemal Paşa’nın giyecek sivil elbisesi yoktur. Emanet bir elbise bulunur onunla kongreye katılır.
* Kongre başkanlığına Mustafa Kemale Paşa seçilir.
* 23 Temmuz 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında yapılan Erzurum Kongresinde Misaki Milli kararları tüm delegelerce kabullenilir. Artık kurtuluş ateşi tüm doğu vilayetlerini saracaktır.
* Ardından 4-11 Eylül tarihleri arasında da Sivas Kongresi yapılır.
(Erzurum kongresine giden yol https://www.muammercelik.info/index.php/2020/04/23/tbmm-kisa-ozet/ sayfasından alınmıştır.
———–
Erzurum Kongresi kararları:
1. Vatan bir bütündür bölünemez. (Bu madde ile sadece Doğu Anadolu’nun Ermenilerden değil tüm yurdun bütün işgalcilerden kurtarılacağı belirtiliyordu. Kongre bu madde ile Ulusal bir karakter kazanıyordu.)
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı, millet hep birlikte direniş ve savunmaya geçecektir.
3. Doğu illerinin ve bütün vatanın bağımsızlığı, Osmanlı Hükumeti tarafından sağlanamazsa, geçici bir hükumet kurulacaktır. Bu hükumet milli bir kongre tarafından seçilecek, kongre toplanmışsa seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
4. Milli kuvvetleri (Kuva-yi Milliyeyi) etkili, milli iradeyi hakim kılmak esastır.
5. Hrıstiyan unsurlara (azınlıklara) siyasi hakimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozucu haklar ve ayrıcalıklar verilemez. Ancak bu vatandaşların can, mal ve ırzları her türlü saldırıdan korunacaktır.
6. Manda ve himaye kabul olunamaz.
7. Milli Meclis derhal toplanmalı, hükumetin çalışmaları meclis denetimi altına girmelidir.
Kongrede alınan kararların önemine baktığımızda;
a. Mandanın ve himayenin reddedilmesi, ilk kez ulusal bağımsızlığın koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verildiğini gösteriyor.
b. İlk kez milli sınırlardan bahsedilmiş ve Mondros Ateşkes Antlaşmasının imzalandığı anda Türk vatanı olan topraklarının parçalanamayacağı açıklanmıştır.
c. İlk amaçlı Toplanış şekli bakımından bölgesel olmasına karşın aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir.
d. Erzurum Kongresi Sivas kongresine bir ön hazırlık çalışması niteliğindedir.
e. İlk kez başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı dokuz kişilik bir Temsil Heyeti oluşturuldu. Bu Temsil Heyeti bir hükumet gibi görev yapacaktır. (Temsil Heyetinin görevi TBMM’nin açılmasına kadar devam edecektir.)
f. Erzurum Kongresinin bir önemi de Batı Anadolu’da Yunan kuvvetlerine karşı mücadele eden Kuva-yi Milliye üzerinde büyük moral etkisi yaptı.
g. Erzurum Kongresi Mustafa Kemal’in sivil olarak görev aldığı ilk yerdir. (Erzurum Kongresi maddeleri https://erzurum.ktb.gov.tr/TR-181311/erzurum-kongresi.html sayfsından alınmıştır)
————–
Sayfayı okumaya misafir olduğunuz için teşekkür ederim.
Kendi hayat felsefenize göre sağlıklı, huzurlu, mutlu yaşayacağınız güzel bir ömür dilerim… Kaderiniz hep güzel olsun…
Saygılar, Selamlar
Muammer Çelik