ESKİŞEHİR – SİVRİHİSAR ULU CAMİİ
Çok mükemmel ve etkileyici bir yapı. Selçuklu sadeliğini, mütevazılığını hissedeceğiniz, gösterişten uzak yapılmış güzel bir ibadethane.
Pek çok yıpranmalar, yıkılmalar sonunda sık sık tamiratlarla yenilenen cami günümeze kadar orjinal görünümünden fazla bir şeyler kaybetmeden gelebilmiş.
Burada ilk yapı miladi 1232 yılında Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat’ın emiri Celaleddin Ali Müstevfi tarafından yaptırılır.
Celaleddin Ali Mevlana’nın müritlerindendir. Kayserilidir. Medresede yetişmiş başarılı bir devlet adamıdır.
2. Yapı: Cami 1275 yılında emir Eminiddin Mikail tarafından birinci cami büyütülerek bugünkü cami yaptırılır.
Eminüddin Mikail aslen rumdur, sonradan Müslüman olmuştur. Rum ismi Michael (Μιχαήλ).
Selçuklu Sultanı 3. Gıyaseddin’in danışmanı ve naibi (vekili) olarak pek çok güzel işler yapmıştır.
Mevlana’nın mürididir ve aynı zamanda iyi arkadaşıdır.
Ulu Cami Anadolu’daki en büyük ahşap direkli camidir.
Ardıç ve Sarıçam’dan oluşan 67 ağaç direk vardır.
Düz toprak damlı olarak yapılmıştır. (Şu anda dam metal kaplıdır)
Doğu, Batı, Kuzey yönlerinde 3 ana kapısı vardır.
Minaresi 1409/10 yıllarında yapılmıştır.
Mihrabı maalesef tahrip edilmiş, çinileri yok edilmiştir (muhtemelen çalınmıştır)
Minberi mükemmel Selçuklu ağaç işçiliğini yansıtır. Minber camiden daha eskidir. Daha önce Kılıç mescidi için 1235 yılında yapılmış. Kılıç mescidinden buraya taşınmış.
Cami halen kullanımdadır.
Vakit namazlarında sabahları 20-30 kişilik, gündüzleri öğle ve ikindi namazlarında 80-100 kişilik, akşam ve yatsı namazlarında da 20-30 kişilik bir cemaati vardır. Cami sadece Cuma namazı esnasında tam dolluyor. 
SİVRİHİSAR SURP YERORTUTYUN ERMENİ KİLİSESİ
Surp Yerortutyun Ermeni Kiliseli mükemmel bir şekilde korunmuş. Şu anda bile kullanılabilecek durumda. Yeniden tamir ve bakımlardan sonra kilise yeniden kullanılabilecek duruma gelmiş. Sivrihisar Belediyesi de burada kültürel etkinlikler düzenliyormuş.
Etrafındaki yapılar korunamamış ama kilise tüm özellikleri ile en iyi şekilde korunmuş. Kilisenin bulunduğu alanda 1650 yılında daha küçük bir ermeni kilisesi vardır.
1853-1854 yıllarında Kırım savaşı sırasında savaşın yıkıcı etkisinden Anadolu’ya kaçanlar arasında Kırım Ermenileri de vardı. Bunlardan yaklaşık 4500 kişilik bir grup Sivrihisar’a yerleştirilirler. Artık Sivrihisar Ermeni nüfusu artmıştır. Dolayısı ile okul ve ibadethane ihtiyaçları doğmuştur.
1881 yılında burada daha önce 1650 yılında yapılmış olan kilise yıkılır ve büyütülerek bugünkü kilise yapılır. Kiliseye Surp Serortutyun ismi verilir. Anlamı Kutsal Üçlü (Üçlü’den kasıt Baba, Oğul, Kutsal Ruh)
Kilise 1916 yılına kadar kullanılmıştır.
Kilise şu anda kültürel faaliyetler için kullanılmaktadır.
————————————
Sivrihisar’da Ermeni varlığı nasıldı, şimdi de kısaca ona değinelim. İlgi duyanlar değişik kaynaklardan daha fazla bilgiye ulaşırlar. Google amcaya da sorabilirsiniz.
Sivrihisar’da Selçuklu ve Osmanlı devletleri zamanında çok Ermeni yaşardı. 13. 14. 15. 16. Yüzyıllarda nüfusun nerede ise yarısı Hristiyandı. Hıristiyan nüfusun da 1/3’i Ermeni idi.
1909 yılı salnamelerinde Sivrihisar kazasında köyleri ile birlikte toplam 32.367 Müslüman, 4.177 Hıristiyan, 184 Musevi vatandaş yaşıyormuş. 4.177 Hristiyan’ın 1.392si Ermeni; 2.785’i Rum (Pek çok Türk Hristiyan da Müslüman olmadıkları için Rum olarak kayıtlara geçmiş.)
2016 yılında Sivrihisar Ermenileri pek çok ilde olduğu gibi Halep’e tehcir/sürgün edilirler.
Cumhuriyet kurulduktan sonra çok azı geri dönerler. Dönen aileler de Sivrihisar’da kalmayıp ya İstanbul’a ya da diğer ülkelere giderler.
